28.06.2022 r. we Wrocławiu czasopismo Transport Manager zorganizowało ogólnopolską konferencję „Safe Transport Day” w której miałam przyjemność uczestniczyć.
Moje wystąpienie oczywiście dotyczyło ADR-ów, czyli zasad bezpiecznego przewozu towarów niebezpiecznych (w załączeniu artykuł).
Podczas konferencji temat bezpieczeństwa przedstawiony był szerzej. Prelegenci omawiali zagadnienia takie jak: bezpieczeństwo zestawów transportowych – zarówno dynamiczne, jak i bierne; bezpieczeństwo towarów w naczepach – zapewniane za sprawą mocowania ładunków, jak i monitorowania ich z pomocą systemów telematycznych; monitoring zestawów transportowych czy też pewność i bezpieczeństwo funkcjonowania przeróżnych narzędzi wykorzystywanych przez przewoźników.
Bardzo ciekawa inicjatywa dla sektora TSL
Wprowadzenie
Transport towarów niebezpiecznych (TN) odbywa się codziennie w naszym otoczeniu. Towary te wykorzystuje się w każdej dziedzinie gospodarki, głównie w przemyśle, branży chemicznej, ale również w rolnictwie, górnictwie, transporcie czy budownictwie. Powszechnie korzystamy z nich też w codziennym życiu. Do grup materiałów niebezpiecznych należą kosmetyki, perfumy, różnego typu aerozole, środki czystości, alkohol, paliwa do napędu pojazdów i urządzeń. Surowce, półprodukty i gotowe produkty uznawane za towary niebezpieczne są transportowane do fabryk, a następnie do punktów sprzedaży.
Przepisy prawne
Przepisy dotyczące przewozu TN projektowane i nowelizowane są na poziomie globalnym. Na podstawie rekomendacji Organizacji Narodów Zjednoczonych Europejska Komisja Gospodarcza dokonuje nowelizacji przepisów w zakresie przewozu lądowego (drogowego, kolejowego, żeglugą śródlądową). Na poziomie krajowym przepisy dotyczące wymagań związanych z przewozem TN zawarte są w aktach normatywnych rangi ustawowej oraz wydanych na ich podstawie aktach wykonawczych. Zasadnicze znaczenie w zakresie wytycznych regulujących szczegółowe wymagania dotyczące przewozu drogowego TN, w tym również obejmujące środki transportu i urządzenia transportowe, ma Umowa dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz. U. z 2021 r., poz. 874).
W rozumieniu ADR określenie „towary niebezpieczne” oznacza takie materiały i przedmioty, których międzynarodowy przewóz drogowy jest zabroniony lub dozwolony wyłącznie na warunkach ustalonych w ADR.
Za główną ustawę obowiązującą w przepisach krajowych uznaje się Ustawę o przewozie towarów niebezpiecznych (Uoptn) z dnia 19 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2021 r., poz. 756) wraz z wydanymi na jej podstawie aktami wykonawczymi. Dokument określa zakres działania organów i jednostek realizujących zadania związane z TN oraz wyznacza zasady prowadzenia działalności w zakresie krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego, wspomnianych towarów.
Klasyfikacja
Towary niebezpieczne z uwagi na właściwości chemiczne, fizyczne oraz biologiczne zostały podzielone na 13 klas (Tabela 1) charakteryzujących się różnym zagrożeniem dominującym (na przykład: wybuchowość, palność, toksyczność, korozyjność). Klasyfikacja TN w przewozie polega na przypisaniu mu jednego ściśle określonego czterocyfrowego numeru UN – numeru identyfikacyjnego pochodzącego z Przepisów modelowych ONZ. Wszystkie pozycje TN wymienione są w tabeli A w dziale 3.2 w porządku numerycznym, według ich numerów UN (występuje ok. 2900 pozycji).
Tabela 1. Towary niebezpieczne z podziałem na klasy zgodnie z ADR
Dla celów pakowania, materiały należące do klas innych niż 1, 2, 5.2, 6.2 i 7, przedmioty oraz materiały inne niż materiały samoreaktywne klasy 4.1, zalicza się do trzech grup pakowania odpowiednio do stopnia stwarzanego przez nie zagrożenia.
Tabela 2. Podział na grupy pakowania zgodnie z ADR
Grupa pakowania | Stopień zagrożenia |
I | materiały stwarzające duże zagrożenie |
II | materiały stwarzające średnie zagrożenie |
III | materiały stwarzające małe zagrożenie |
Źródło: Opracowanie własne.
Skąd wiemy, czy towar jest niebezpieczny w transporcie i podlega pod wymagania ADR?
Informacje dotyczące klasyfikacji znajdują się w sekcji 14 karty charakterystyki preparatu niebezpiecznego (MSDS, SDS). Sporządzenie jej spoczywa na podmiocie, który na danym etapie dostarcza niebezpieczną substancję lub mieszaninę. Może to być zarówno producent, importer, jak i dystrybutor substancji chemicznej.
Zasady bezpiecznego transportu drogowego towarów niebezpiecznych
Przewozy międzynarodowe TN mogą odbywać się tylko wtedy, kiedy spełnione są warunki przedstawione w ADR. W poszczególnych częściach ADR opisano najważniejsze wewnętrzne elementy systemu transportu drogowego towarów niebezpiecznych mające wpływ na jego bezpieczeństwo. Na poniższym rysunku 1 przedstawiono zdaniem autorki najważniejsze czynniki wpływające na poprawę tego bezpieczeństwa.
Obowiązki głównych uczestników przewozu
Zgodnie z założeniem Umowa ADR ustanawia wymagania, które należy spełniać po to, żeby zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa oraz ochronę ludności, mienia i środowiska. Działania wyszczególnione w ADR i przypisane konkretnym uczestnikom zaangażowanym w przewóz TN mają zapobiegać szkodom i urazom oraz minimalizować skutki niebezpiecznych zdarzeń.
Szczególne znaczenie w przewozie TN zajmują Nadawca i Przewoźnik, którzy muszą spełnić szereg obowiązków. Treść Umowy ADR tak definiuje nadawcę: „Nadawca oznacza przedsiębiorstwo, które wysyła TN, zarówno we własnym imieniu jak też w imieniu osoby trzeciej. W łańcuchu przewozowym to nadawca jako pierwsza osoba zleca przewóz TN, czyli nadaje je do przewozu drogami publicznymi. W związku z tym musi on dostarczyć do przewozu tylko takie przesyłki (towary), które spełniają wymagania Umowy ADR. Nadawca powinien w szczególności upewnić się, że: TN są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu zgodnie z Umową ADR. Powinien też przekazać przewoźnikowi dokumenty przewozowe i inne wymagane dokumenty towarzyszące (zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa itd.). Do pakowania TN nadawca musi używać odpowiednich opakowań oraz określić warunki przewozu w pojazdach dopuszczonych do transportu danych towarów.
W rozumieniu przepisów ADR, przewoźnik to przedsiębiorstwo, które wykonuje operację transportową na podstawie umowy przewozu lub bez niej. „Przewóz oznacza przemieszczanie TN, z uwzględnieniem postojów koniecznych z punktu widzenia warunków transportu oraz z uwzględnieniem czasu, przez który TN znajdują się w pojazdach, cysternach i kontenerach ze względu na panujące warunki ruchu, przed przemieszczeniem, podczas niego i po nim. Definicja ta obejmuje również krótkotrwałe składowanie TN, występujące między operacjami transportowymi, związane ze zmianą rodzaju lub środka transportu (przeładunek).
Według przepisów ADR przewoźnik powinien upewnić się, że TN przeznaczone do przewozu są do niego dopuszczone zgodnie z Umową ADR, sprawdzić, czy nadawca dostarczył wszystkie informacje wymagane w Umowie ADR dotyczące przewożonych TN oraz czy w jednostce transportowej znajduje się wymagana dokumentacja. Przewoźnik sprawdza:
– wzrokowo, czy pojazdy i ładunek nie mają oczywistych wad, wycieków, nieszczelności lub braków w wyposażeniu, itp.;
– czy nie upłynął nieprzekraczalny termin następnego badania dla pojazdów-cystern, pojazdów-baterii, cystern odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerów-cystern i MEGC;
– czy pojazdy nie są nadmiernie załadowane;
– czy widnieje na nich odpowiednie oznakowanie,
– czy w jednostce znajduje się wymagane wyposażenie.
Czynności te powinny być wykonane odpowiednio w oparciu o dokumenty przewozowe, dokumenty towarzyszące oraz kontrolę wzrokową jednostki transportowej i razie potrzeby, ładunku. Jeżeli wykonując opisane powyżej czynności przewoźnik stwierdzi naruszenie wymagań Umowy ADR, to nie powinien on rozpoczynać przewozu do czasu usunięcia stwierdzonych naruszeń.
W podobny szczegółowy sposób opisane są obowiązki innych uczestników przewozu wymienionych w Dziale 1.4 Umowy ADR tj.: Odbiorcy, Załadowcy, Rozładowcy, Pakującego, Napełniającego, Użytkownika kontenera-cysterny i cysterny przenośnej.
Nadzór i kontrola
Organem sprawującym nadzór nad przewozem tych towarów jest minister właściwy do spraw transportu (aktualnie Minister Infrastruktury). W artykule 9 Uoptn wymieniono jednostki administracyjne wraz z zakresem wykonywanych przez nie czynności.
W poniższej tabeli 3 wskazano jednostki uprawnione do kontroli wraz z jego zakresem.
Tabela 3. Jednostki oraz ich uprawnienia do kontroli uczestników przewozu drogowego towarów niebezpiecznych.
Organ kontrolny | Kontrola na drodze/parkingu | Kontrola w przedsiębiorstwie |
Inspekcja Transportu Drogowego | + | + |
Policja | + | |
Straż Graniczna | + | |
Służba Celno-Skarbowa | + | + |
Źródło: Opracowanie własne.
Załącznikiem nr 4 do Uoptn jest taryfikator kar (Tabela 4) określający wykaz naruszeń, wysokość kar oraz numer i wagę naruszeń.
Tabela 4. Wybrane kary w transporcie drogowym towarów niebezpiecznych.
Lp. | Wykaz naruszeń obowiązków lub warunków wynikających z przepisów Uoptn | Wysokość kary w złotych | Nr grupy naruszeń oraz waga naruszeń, wskazane w załączniku I do rozporządzenia 2016/4031) (PN – poważne naruszenie, BPN – bardzo po- ważne naruszenie, NN – najpoważniejsze naruszenie)2) | |
2. | DOKUMENTACJA | |||
2.4. | Przewóz towaru niebezpiecznego bez dokumentu przewozowego | 800 | 9.11 BPN | |
2.7. | Niewyposażenie załogi pojazdu w wymagane instrukcje pisemne | 300 | 9.24 PN | |
2.9. | Nieuzyskanie wymaganego świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR | 6000 | 9.6 BPN | |
3. | OPERACJE TRANSPORTOWE – SPOSÓB PRZEWOZU | |||
3.2. | Napełnienie towarem niebezpiecznym w sposób niepozwalający na jego identyfikację lub nadanie, załadunek lub przewóz towaru niebezpiecznego w sposób niepozwalający na jego identyfikację | 8000 | 9.3 NN | |
3.4. | Uwolnienie się towaru niebezpiecznego z opakowania, jednostki transportowej w rozumieniu przepisów ADR, cysterny lub kontenera | 6000 | 9.4 BPN | |
3.20. | (…) przewóz TN nieodpowiednim do takiego przewozu środkiem transportu, cysterną lub kontenerem | 6000 | 9.7 BPN | |
3.27. | Załadunek lub przewóz towaru niebezpiecznego z naruszeniem przepisów dotyczących rozmieszczania i mocowania ładunków | 1000 | 9.8 BPN | |
4. | OZNAKOWANIE | |||
4.1. | Przewóz towaru niebezpiecznego nieoznakowanym pojazdem (brak wymaganych tablic, nalepek, znaków i napisów) | 2000 | 9.23 PN | |
5. | WYPOSAŻENIE | |||
5.1. | Niewyposażenie jednostki transportowej w rozumieniu przepisów ADR przewożącej towary niebezpieczne w wymagane wyposażenie ochronne lub awaryjne określone w przepisach ADR lub pisemnych instrukcjach | 200 –każdy brakujący element | 9.19 PN | |
5.2. | Niewyposażenie jednostki transportowej w rozumieniu przepisów ADR przewożącej towary niebezpieczne w wymagane gaśnice lub wyposażenie tej jednostki w gaśnice niespełniające warunków określonych w przepisach ADR | 500 | 9.18 PN | |
6. | INNE NARUSZENIA | |||
6.2. | Niewyznaczenie przez uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych doradcy do spraw bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych | 5000 | ||
6.4. | Nieprzeszkolenie osób wykonujących czynności związane z przewozem towaru niebezpiecznego, zatrudnionych przez uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych lub wykonujących te czynności na jego rzecz | 2000 | ||
Źródło: Uoptn.
Podsumowanie
W praktyce nadawca nie zawsze ma świadomość, iż nadawane przez niego towary podlegają pod wymagania ADR i zwraca się do przewoźnika z prośbą o ustalenie warunków przewozu. Jednakże, to jego obowiązkiem jest sprawdzenie klasyfikacji ADR, możliwości skorzystania z wyłaczeń, czy też poinformowanie Przewoźnika o specjalnych wymaganiach dla środków transportu.
Przed przyjęciem zlecenia transportu Przewoźnik może, a nawet powinien poprosić o MSDS, w sekcji 14 sprawdzić, czy zlecane do przewozu towary są sklasyfikowane pod ADR i na tym etapie wyjaśnić wszelkie wątpliwości i niejasności. Pomocy w takich sytuacjach udziela doradca do spraw bezpieczeństwa przewozu TN, którego wyznacza, każde przedsiębiorstwo zajmujące się nadawaniem, przewozem, pakowaniem, załadunkiem, napełnianiem, czy też rozładunkiem TN.